Konserwacja systemów sygnalizacji pożarowej (SSP) – co warto wiedzieć

Czy wiesz, że 7 proc. wszystkich interwencji jednostek ochrony pożarowej w 2021 roku stanowiły alarmy fałszywe? Przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne SSP to gwarancja prawidłowego działania systemów, od których zależy nasze bezpieczeństwo. Jak często wykonywać konserwację systemów bezpieczeństwa pożarowego, tak by zapewnić ich sprawne działanie opowiadają nam Paweł Gancarczyk oraz Marcin Wilczyński z Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej CNBOP-PIB w Józefowie.

To, w jaki sposób i jak często wykonywać przeglądy systemu sygnalizacji pożarowej jest określone w specyfikacji technicznej TS 54-14 oraz zaleceniach producenta systemu. Poprawne działanie instalacji SSP w obiekcie budowlanym ma na celu zminimalizowanie fałszywych alarmów oraz jak najwcześniejsze wykrycie zagrożenia, tj. pierwszych oznak pożaru.

Do głównych źródeł alarmów fałszywych należą:
– prace prowadzone w obszarze chronionym bez środków ostrożności, takich jak wyłączenie (blokowanie) czujek;
– warunki otoczenia – ciepło, dym, płomień, para, kurz, spaliny silnika;
– zakłócenia radiowe, przepięcia elektryczne;
– awarie mechaniczne i elektryczne na skutek korozji, uderzeń, wibracji;
– nagromadzenie się kurzu i brudu wewnątrz czujki, przedostanie się owadów;
– prace serwisowe i testowe bez zapowiedzi;
– nieodpowiednia obsługa, brak kwalifikacji operatora SSP;
– zmiany sposobu użytkowania budynku, pomieszczenia bez zmiany w aranżacji instalacji SSP;
– przypadkowe lub złośliwe uruchomienie ręcznych ostrzegaczy pożarowych lub czujek;
– nieuprawniony zdalny dostęp do systemu;

Tylko w samym 2021 roku alarmy fałszywe stanowiły aż 7 proc. wszystkich interwencji jednostek straży pożarnej. Przekładając to na liczby mamy ponad 40 tysięcy fałszywych alarmów spośród ponad 583 tysięcy wszystkich zdarzeń. (Biuletyn Informacyjny Komendy Głównej PSP za rok 2021).

Jak często wykonywać konserwację systemów ochrony przeciwpożarowej

Polskie prawo ogólnie odnosi się do kwestii terminów konserwacji SSP. Formalnym przepisem w tej kwestii jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 822), którego zapisy § 3 odnoszą się do wymogu przeglądów technicznych i czynności konserwacyjnych SSP co najmniej raz w roku. Oczywiście administratorzy systemu powinni brać pod uwagę także inne czynniki, jak choćby zalecenia producenta oraz warunki, w jakich dana instalacja SSP pracuje. Jeśli mamy do czynienia np. z budynkiem biurowym, przegląd techniczny raz w roku jest wystarczający ale już w przypadku np. hali produkcyjnej te terminy mogą być znacznie częstsze.

Codzienna, kwartalna i roczna obsługa (konserwacja) systemów ochrony przeciwpożarowej

Wyróżniamy dzienną, kwartalną i roczną obsługę SSP – mówi Paweł Gancarczyk z CNBOP-PIB.

– Codzienna obsługa realizowana jest przez operatora systemu na miejscu. Działania sprowadzają się głównie do wizualnej oceny stanu urządzeń, weryfikacji poprawności działania centralki, testu wskaźników/lampek na centrali, sprawdzeniu zapasu papieru w drukarce, tuszu, czyli tzw. weryfikacja parametrów eksploatacyjnych. Jeśli wszystko jest ok, to system sygnalizuje to zieloną lampką/diodą. Przegląd codzienny to także weryfikacja czy informacja na temat wczorajszego alarmu została odnotowana w książce zdarzeń. Takie działania pozwalają zapewnić ciągłość nadzoru i potwierdzić czy np. w wyniku alarmu pożarowego jakiś element systemu detekcji nie został zablokowany – dodaje.

Kwartalna i roczna konserwacja SSP

Te czynności wykonuje już na zlecenie administratora budynku zewnętrzna firma posiadająca odpowiednie kwalifikacje i kompetencje w tym zakresie.

Do obowiązkowych czynności kwartalnego przeglądu należą testy funkcjonalne zadziałania czujek pożarowych, ręcznych ostrzegaczy pożarowych, sygnalizatorów alarmowych, zdalnych wskaźników zadziałania. Przeprowadzone testy funkcjonalne mają za zadanie potwierdzić, że testowane urządzenia SSP są podłączone do systemu, są sprawne i zdolne do reagowania na zjawiska, które mają wykrywać i sygnalizować. Do testowania czujek pożarowych wykorzystuje się tzw. imitator zjawiska pożarowego, na który dana czujka jest wrażliwa (wzbudzenie danego rodzaju czujki). W momencie jej uruchomienia sprawdza się poprawność działania sygnalizacji, zarówno na czujce, jak i na centrali (opis komunikatu, który się pojawia).

Kolejną czynnością są oględziny całej instalacji i sprawdzenie czy urządzenia (czujki, ROP-y) znajdują się tam, gdzie były zamontowane, czy nie zmieniło się przeznaczenie pomieszczeń, nie pojawiły się dodatkowe ryzyka i zagrożenia, czy wokół i pod każdą czujką znajduje się niezakłócona wolna przestrzeń o szerokości 0,5 m, czy brak przeszkód, które mogłyby utrudnić przemieszczanie się produktów pożaru w kierunku czujek, czy dostęp do ręcznych ostrzegaczy pożarowych nie jest utrudniony, czy optyczne sygnalizatory alarmu pożarowego nie są zasłonięte, a ich soczewki są czyste, itp. Te czynności wykonuje się w odniesieniu do dokumentacji projektowej.

Roczna konserwacja sprowadza się do działań wymienionych powyżej, jedyna różnica pomiędzy roczną, a kwartalną obsługą dotyczy zakresu prac. Przy większych instalacjach prace konserwacyjne możemy dzielić na części i w każdym kwartale sprawdzać określoną liczbę elementów, tak aby w ciągu roku w sumie zapewnić sprawdzenie każdej czujki, ROP-a i sygnalizatora alarmowego na poprawność zadziałania. Obowiązkowym elementem corocznej konserwacji jest również test centrali sygnalizacji pożarowej do aktywowania wszystkich funkcji pomocniczych. Nie można zapominać również o sprawdzeniu i próbach akumulatorów stanowiących zapasowe źródło zasilania SSP.

Bardzo istotną kwestią jest fakt, że SSP niejednokrotnie inicjuje działanie innych systemów, np. systemu wentylacji pożarowej, stałych urządzeń gaśniczych, które konserwuje zupełnie inna firma. Warto sprawdzać poprawność współdziałania tych systemów w obecności obydwu firm odpowiedzialnych za utrzymanie. Ważne jest również, aby czynności konserwacyjne SSP nie powodowały fałszywych alarmów oraz nie skutkowały niepożądanym uruchomieniem współpracujących z SSP innych urządzeń przeciwpożarowych, co może zapewnić tylko wykwalifikowany i kompetentny personel świadczący usługi w ochronie przeciwpożarowej.

Praca systemów SSP w czasie remontu

Wszelkie przebudowy i remonty mają wpływ na działanie systemów SSP. Dlatego firma, która odpowiada za utrzymanie systemu powinna być informowana o tego rodzaju pracach, tak aby mogła w porę zabezpieczyć elementy systemu. Ekipy budowlane często nie mają odpowiedniej wiedzy na temat prawidłowego zabezpieczenia czujek, dlatego powinny to robić wykwalifikowane ekipy znające system. Na czas prac remontowo-budowlanych czujki powinny być zasłonięte, tak aby osłonić je przed kurzem. Jeśli na czas prac remontowych czujki lub jakiś element systemu jest wyłączany i włączany, to takie działania powinny być rejestrowane w książce pracy systemu wraz z podaniem powodu takich działań.

Konsekwencje złego działania systemów SSP

Kary finansowe to tak naprawdę ostateczne konsekwencje braku lub złej konserwacji SSP. Niekonserwowany system przeciwpożarowy jest źródłem fałszywych alarmów, które w pewnym momencie osłabiają naszą czujność oraz generują niepotrzebne interwencje jednostek straży pożarnej. W takich sytuacjach, co pokazuje częsta praktyka, operatorzy SSP blokują elementy systemu, bądź kasują alarmy bez ich weryfikacji, co w sytuacji realnego zagrożenia może doprowadzić do tragedii.

W Polskim porządku prawnym, za brak dopełnienia obowiązków związanych m. in. z utrzymywaniem urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w stanie pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej, przewidziana jest kara aresztu, grzywny lub nagany (Art. 82 § 2 Kodeks wykroczeń). Z kolei zapis § 1 cyt. artykułu mówi, iż kto dokonuje czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, polegających m. in. na używaniu instalacji, urządzeń i narzędzi niepoddanych wymaganej kontroli lub niesprawnych technicznie albo użytkowanych niezgodnie z przeznaczeniem, również podlega karze aresztu, grzywny lub nagany. Także wydziały prewencji Państwowej Straży Pożarnej w wyniku prowadzonych czynności kontrolnych i stwierdzonych nieprawidłowości mogą nakładać na dany podmiot kary finansowe.